Ngọc bích jadeite mang trong mình một vẻ huyền bí không giống bất kỳ loại đá nào khác. Được người Trung Quốc tôn sùng qua hàng ngàn năm, loại đá này không chỉ hiếm có mà còn mang những giá trị tâm linh mạnh mẽ. Họ gọi nó là “đá của thiên đường”, xem trọng nó hơn cả kim cương và vàng.
Ngọc bích có một lịch sử lâu đời bắt nguồn từ Trung Quốc cổ đại, và triết lý của Khổng Tử đã củng cố vị thế của nó, biến ngọc bích trở thành biểu tượng của đức hạnh, lòng nhân từ, trí tuệ và công lý. Nhà thiết kế trang sức nổi tiếng người Hong Kong, Michelle Ong, từng phất biểu: “Vàng có giá, còn ngọc bích thì vô giá.”
Ngọc bích là thuật ngữ chung dùng để chỉ hai loại khoáng chất khác nhau: nephrite và jadeite, cả hai đều được ngưỡng mộ vì độ cứng và vẻ bóng mượt của chúng. Nephrite là loại đá đục hơn, được tìm thấy ở dãy núi Côn Luân phía tây Trung Quốc. Khoảng 5.000 năm trước, nó được đánh giá cao trong giới học thuật và được chạm khắc thành vũ khí, đồ vật nghi lễ, và sau này là các đồ trang trí nghệ thuật.
Jadeite có độ trong suốt cao hơn và có thể được đánh bóng sáng hơn, khiến nó phù hợp hơn cho việc chế tác trang sức. Màu sắc của jadeite rất đa dạng, bao gồm xanh lục, tím, đỏ và trắng. Jadeite lần đầu tiên được phát hiện ở các dãy núi hẻo lánh tại thượng nguồn Miến Điện (nay là Myanmar) vào năm 1784, và đến đầu thế kỷ 19, nó đã được săn lùng rộng rãi. Sự phổ biến của jadeite càng tăng mạnh nhờ sự yêu thích của Từ Hy Thái hậu triều đại nhà Thanh đối với những viên đá ngọc xanh lục tuyệt đẹp, sau này được gọi là “ngọc bích đế vương.”
Các sĩ quan quân đội và quý tộc đã thu gom jadeite với số lượng lớn để dâng tặng hoàng gia hoặc tự đeo, khiến giá trị của nó tăng vọt lên mức đáng kinh ngạc.
Mặc dù được người Trung Quốc trân trọng trong lịch sử, loại đá này hiện đang xuất hiện trong thiết kế trang sức đương đại theo những cách bất ngờ và thậm chí còn thu hút người tiêu dùng ở Trung Đông. Gần đây, thương hiệu phụ kiện cao cấp Anh quốc Asprey đã ra mắt bộ sưu tập trang sức và vật phẩm làm hoàn toàn từ ngọc bích hoàng gia chất lượng cao, được chạm khắc thủ công bởi các nghệ nhân Trung Quốc từ một kho sưu tập tư nhân.
Bộ sưu tập bao gồm các vòng tay, mặt dây chuyền, hoa tai và các vật phẩm nghệ thuật màu xanh lục tuyệt đẹp, được giới thiệu vào đầu năm nay tại triển lãm Ataya ở Abu Dhabi và nhận được sự yêu thích từ các gia đình hoàng gia trong khu vực. Asprey từ lâu đã có mối liên hệ với các gia đình hoàng gia Anh và Trung Đông.
Tuy nhiên, việc một thương hiệu Anh quốc nổi tiếng như Asprey lại gắn bó với ngọc bích là điều bất ngờ. Dẫu vậy, theo lời chủ tịch John Rigas, Asprey đã làm việc với jadeite trong 100 năm qua. Tương tự như các nhà thiết kế trang sức tại Paris như Cartier, những người bắt đầu sử dụng jadeite trong thiết kế Art Deco, Asprey đã tạo ra các món đồ trang sức từ ngọc bích vào những năm 1920.
Asprey đã dành nhiều năm nghiên cứu trước khi tìm nguồn cung cấp các khối đá thô lớn để chế tác thành trang sức và các vật phẩm khác, nhằm “trưng bày vẻ đẹp và tầm quan trọng của jadeite đế vương với thế giới phương Tây,” Rigas chia sẻ.
Bộ sưu tập ngọc bích tư nhân này được bảo quản cùng với các ghi chép viết tay có tuổi đời hơn 100 năm, đảm bảo nguồn gốc đạo đức của loại đá này, bởi nguồn cung cấp ngọc bích hoàng gia mới rất khó tìm do tình hình chính trị và địa chất tại Myanmar.
Jadeite không thể xác định tuổi bằng phương pháp carbon và cho đến nay, chưa ai có thể chứng minh được độ tinh khiết của nó, khiến thị trường giao dịch ngọc bích trở nên phức tạp. Tuy nhiên, Asprey đã hợp tác với khoa khoa học Trái đất của Đại học Oxford để cung cấp hệ thống chứng nhận khoáng vật học chuyên nghiệp, nhằm đảm bảo tính an toàn và sự tin tưởng vào các sản phẩm ngọc bích của họ.
Theo truyền thống, ngọc bích thường được chạm khắc thành các món đồ tinh xảo và gắn vào vàng cùng các loại đá quý khác, hoặc được mài thành hình cabochon mịn để làm nhẫn, vòng đeo. Những chiếc vòng cổ với từng hạt ngọc có kích thước đồng nhất đặc biệt có giá trị cao. Điều này được minh chứng qua việc chiếc vòng cổ ngọc bích của Barbara Hutton, nữ thừa kế xã hội người Mỹ, đã được bán với giá 27,44 triệu USD tại Sotheby’s Hong Kong vào năm 2014 cho nhãn hàng Cartier – đơn vị từng chế tác chiếc vòng này.
Tại Asprey, nơi jadeite hiện là loại đá bán chạy số một, thương hiệu này đang tiến thêm một bước nữa với kế hoạch cắt facet (mặt giác) jadeite để tạo nên nhẫn hoặc mặt dây chuyền, mang lại một vẻ đẹp hoàn toàn mới và đầy thú vị cho loại đá này.
“Hiệu ứng này thật mê hoặc và hơi khó hiểu, vì mặc dù không có độ lấp lánh (ánh sáng) như các loại đá khác, jadeite vẫn khiến bạn bị cuốn hút,” Bobby Gill, giám đốc bán lẻ của Asprey, chia sẻ.
Ở nơi khác, tại Boghossian, thương hiệu trang sức cao cấp có trụ sở tại Geneva với bề dày kinh nghiệm về ngọc bích jadeite cùng sự dẫn dắt của giám đốc sáng tạo Edmond Chin, một chuyên gia ngọc bích nổi tiếng, việc khám phá và sử dụng loại vật liệu quyến rũ này là điều tất yếu.
“Ban đầu, ngọc bích chủ yếu được sử dụng cùng với các loại đá quý truyền thống hơn như kim cương, ruby, ngọc lục bảo và sapphire,” Roberto Boghossian chia sẻ. “Tuy nhiên, tôi nhanh chóng nhận thấy rằng ngọc bích có sức hấp dẫn sâu sắc đối với một lượng lớn khách hàng, vì những phẩm chất độc đáo của nó đã thêm vào một yếu tố đặc biệt cho các thiết kế trang sức của chúng tôi.”
Các thiết kế gần đây bao gồm một vòng tay jadeite đế vương với bông hoa ngọc bích trắng và một chiếc dây chuyền dài (sautoir) tái hiện phong cách của các quan chức cấp cao triều Thanh, sử dụng bảy hạt jadeite, được liên kết bằng kim cương và ngọc lục bảo với hai yếu tố hình quả bầu bằng jadeite.
Những phương thức chế tác truyền thống và có chất lượng cao của jadeite Miến Điện, như vòng cổ hạt, cabochon và vòng tay, có giá trị đặc biệt tại các cuộc đấu giá ở Hong Kong, nơi khách hàng chủ yếu đến từ châu Á và Mỹ.
Tuy nhiên, Trung Đông là một thị trường mà nhà đấu giá Phillips đang phát triển. Louisa Chan, giám đốc kinh doanh trang sức tại Phillips Hong Kong, nhận thấy rằng trong năm năm qua “có một xu hướng trên thị trường để trẻ hóa trang sức jadeite, đôi khi cả các tác phẩm chạm khắc cổ hoặc tấm ngọc, được tích hợp vào các thiết kế hiện đại và độc đáo,” cô chia sẻ.
“Những món trang sức jadeite hiện đại này đang thu hút các thế hệ nhà sưu tầm trẻ tuổi đến từ mọi nền văn hóa.”
Các nhà thiết kế mới nổi ở Hong Kong như Austy Lee chắc chắn đang hiện đại hóa jadeite với các thiết kế Chinoiserie rất đương đại, trong khi nghệ nhân trang sức người Đài Loan Anna Hu sử dụng cabochon jadeite đế vương trong những chiếc nhẫn hoa sen của cô.
Một trong những nghệ nhân trang sức danh tiếng nhất làm việc với ngọc bích là nghệ nhân chạm khắc Hong Kong Wallace Chan, người bị cuốn hút bởi hiệu ứng mê hoặc của jadeite đế vương.
“Bản thân viên đá đã hấp dẫn, nhưng những câu chuyện đi kèm với nó lại là một phần của bản sắc và sức hút,” ông giải thích. “Dù đó là hình ảnh con ve sầu, quả đậu, rồng, hay bất cứ thứ gì, hình thức của nó gần như luôn mang ý nghĩa sâu sắc và không bao giờ chỉ đơn thuần là đồ trang trí."
“Mỗi viên jadeite cũng có định mệnh của riêng nó, và cần một chuyên gia với nhiều năm kinh nghiệm để giải mã bí ẩn đó, rằng nó được định trở thành cabochon, chạm khắc, mặt dây chuyền, vòng tay, một đôi hoa tai hay thứ gì khác.”
Theo Francesca Fearon – thenationalnews.com