Sức hấp dẫn và giá trị của ngọc trong văn hóa châu Á: từ sức mạnh biểu tượng đến mối liên kết với đấng thiêng liêng
- Lam Lieu
- 13 thg 12, 2024
- 9 phút đọc
Đã cập nhật: 31 thg 1
Trước thềm Tết Nguyên Đán, hãy cùng Lucky Qi khám phá sâu hơn về giá trị của ngọc và lý do tại sao ngọc đã trở thành món trang sức được yêu thích trong cộng đồng người Châu Á trên toàn thế giới.
Từ những khu chợ sầm uất ở Hồng Kông đến những ngôi đền thanh tịnh ở Thái Lan, loại đá được gọi là 玉 (ngọc) trong tiếng Trung - bao gồm cả ngọc phỉ thúy (jadeite) và ngọc bích (nephrite) - được coi là biểu tượng cho vận may trong năm mới. Với các sắc thái từ lục bảo, xanh ngọc bích đến xanh lục nhạt, ngọc phỉ thúy hiếm và cứng hơn so với ngọc bích. Trong khi đó, ngọc bích, với bảng màu nhẹ nhàng như trắng, xám và xanh lục nhạt, dù ít quý giá hơn, lại có độ bền cho phép chạm khắc tinh xảo mà ngọc phỉ thúy khó đáp ứng. Ngọc bích còn gắn bó sâu sắc với các giá trị tinh thần cổ xưa của Trung Quốc. Từ Khổng Tử đến các đạo sĩ Đạo giáo, ngọc bích được xem là biểu tượng của đức hạnh và trí tuệ. Qua nhiều triều đại, ngọc bích đã tô điểm cho các bức tượng, các chiếc bình chạm khắc và đồ trang trí.
Khi các gia đình tụ họp đón Tết Nguyên Đán, nhiều người cũng chọn ngọc như một lá bùa hộ mệnh và người dẫn đường. Thông thường, cha mẹ tặng con cái những mặt dây chuyền nhỏ bằng ngọc khắc hình con giáp trong 12 con giáp, đặc biệt, nếu năm mới trùng với con giáp của con. Những mặt dây chuyền này không chỉ là vật trang trí mà còn là vật hộ thân, giúp người đeo được che chở và sáng suốt.
Sự quan trọng của ngọc không chỉ giới hạn trong biên giới Trung Quốc mà còn xuất hiện ở nhiều nền văn hóa khác, những nơi có tổ chức Tết Nguyên Đán. Tại Singapore và Malaysia, nơi có đông dân cư gốc Hoa, trang sức bằng ngọc thường được đeo trong các dịp lễ hội như một tuyên ngôn về bản sắc văn hóa và vật thu hút may mắn, thịnh vượng. Tương tự, ở Philippines, nơi có cộng đồng người Hoa-Philippines lớn, ngọc đại diện cho sự kết nối bền chặt với di sản văn hóa và là điểm nhấn trong các lễ hội năm mới. Tại Indonesia, nơi Tết Nguyên Đán được gọi là Imlek, ngọc rất được tôn kính với những thuộc tính độc đáo như thanh tẩy, mang lại may mắn, sức khỏe và sự thịnh vượng.
Sức hút của ngọc còn len lỏi vào cung điện và đền chùa ở Thái Lan, nơi các truyền thuyết kể rằng ngọc quý được dâng lên chùa như một lễ vật cho Đức Phật, mang lại sự bình an và giác ngộ. Điều này vẫn tiếp tục dưới những hình thức khác nhau trong các nền văn hóa ngày nay. “Những ai tin vào Phật giáo thường chọn ngọc phỉ thúy khắc hình Quan Âm hoặc Phật để bảo vệ,” Austy Lee, người sáng lập thương hiệu trang sức cao cấp cùng tên ở Hồng Kông, chia sẻ. Ông giải thích rằng Quan Âm với tấm lòng từ bi và phong thái điềm đạm có thể làm dịu tính nóng nảy của đàn ông, giúp họ sáng suốt và tránh xa điều ác, trong khi Phật khuyến khích sự bình tĩnh và cởi mở ở phụ nữ.
Ngọc không chỉ đơn thuần là món trang sức mà còn là biểu tượng của tinh thần Trung Hoa. “Ngọc luôn đại diện cho sự hài hòa, đức hạnh và vĩnh cửu,” Lee nói. Tục ngữ Trung Quốc có câu: “Vàng có giá; ngọc vô giá,” diễn tả giá trị vô hạn của ngọc nhờ các phẩm chất mà nó tượng trưng.
Trong lịch sử, những loại ngọc quý hiếm như ngọc Thọ Sơn, ngọc Tú, đá máu gà, và đặc biệt là ngọc trắng mỡ cừu Hetian đã được tôn sùng. Nhưng chính những chuỗi hạt phỉ thúy xanh lục bảo mà Từ Hy Thái hậu đeo đã củng cố vị thế của ngọc phỉ thúy như biểu tượng hoàng gia.
Đặc biệt ở Trung Quốc, ngọc được coi là biểu tượng của sự tinh khiết, duyên dáng và chính trực. Stewart Young, Trưởng bộ phận trang sức châu Á của Bonhams, cho biết: “Khi còn nhỏ, tôi đã rất yêu thích đá quý, đặc biệt là ngọc thạch, vì tôi lớn lên cùng những người thân đeo ngọc thạch.” Ông nói thêm, một người dì từng muốn làm lại chiếc nhẫn ngọc của mình thành một đôi bông tai vì nó đã quá chật với cô ấy, nhưng không một chuyên gia ngọc nào ở Hồng Kông dám thiếu tôn trọng viên đá. Rồi một ngày, khi cô ấy nắm chặt bàn để đứng dậy, chiếc nhẫn bị vỡ thành hai nửa hoàn hảo dưới trọng lượng của cô ấy. “Như thể viên ngọc biết bà ấy muốn gì,” Young nói, minh họa cho niềm tin rằng ngọc có thể bảo vệ người đeo nó, thậm chí còn thay đổi hình dạng để đáp ứng nhu cầu của họ.
Michelle Ong, đồng sáng lập và giám đốc sáng tạo của Carnet Jewellery có trụ sở tại Hồng Kông, cho biết ngọc được tôn kính vì những lý do có nguồn gốc sâu xa trong văn hóa. “Ngọc được cho là loại đá kết nối giữa trời và đất. Điều này phần lớn là do những phẩm chất phi thường của nó: nó có đặc tính điện từ đặc biệt, mát lạnh khi chạm vào, bất biến và có âm thanh cộng hưởng khi bị đập.” Ngọc, “viên đá của trời”, với màu sắc mê hoặc, “được đánh giá cao vì vẻ đẹp siêu phàm, sự hiếm có, sức mạnh và ánh sáng bên trong, và liên kết với sự thịnh vượng, may mắn và trường thọ”. Những vị hoàng đế như Khang Hi (1711-1799) của triều đại nhà Thanh nổi tiếng với bộ sưu tập đồ tạo tác bằng ngọc, tin vào sức mạnh của chúng trong việc giao tiếp với các cõi thiên đường và, như Ong giải thích, “Khổng Tử liên kết các đặc tính của ngọc với các đức hạnh của trí tuệ, công lý, lòng thương xót, sự tinh khiết và sự khiêm tốn.”
Niềm tin vào các đặc tính huyền bí của ngọc có thể được thấy trong cách nó được kết hợp vào cuộc sống hàng ngày trong dịp Tết Nguyên đán. “Trong văn hóa Trung Quốc cổ đại, có sự chữa lành tâm linh và một chút huyền bí trong cách sử dụng ngọc, chẳng hạn như dẫn đường cho linh hồn; viên đá cũng được sử dụng làm thuốc,” Lee nói. “Trong sách y học Hoàng Đế Nội Kinh và Bản Thảo Cương Mục, người ta đề cập rằng ngọc có thể được sử dụng làm thuốc để tăng cường trí óc và thể chất. Một số người nói rằng ngọc được sử dụng như một viên đá thanh lọc, giúp giải độc và giảm đau. Sách cổ cũng nói rằng sử dụng ngọc làm giường sẽ giúp mọi người ngủ ngon hơn.”
Nhiều niềm tin trong số này đã được truyền qua nhiều thế hệ. Ngày nay, viên đá thường được đặt ở những khu vực quan trọng trong nhà, được cho là tạo ra dòng khí tốt, mang lại sự hài hòa và cân bằng thanh khiết cho cả năm. Ngay cả việc tặng ngọc làm quà cũng chứa đựng nhiều ý nghĩa; đó là một cử chỉ không chỉ thể hiện tình cảm mà còn mong muốn cuộc sống của người nhận tràn đầy may mắn. “Mọi người đeo ngọc trong ngày Tết Nguyên đán để xua đuổi vận rủi và thúc đẩy vận may,” Lee nói. “Theo truyền thống, người ta đeo hoặc tặng ‘khóa bình an’, một chiếc đĩa hình chiếc nhẫn tròn dẹt tượng trưng cho phước lành và sự bảo vệ.”
Câu chuyện về việc phát hiện ra viên đá, khi những người buôn bán tìm thấy những viên sỏi trong các con sông ở nơi sau này được gọi là Myanmar, cũng đầy màu sắc như chính viên đá đó. “Ngọc thạch chỉ đến Trung Quốc vào thời nhà Thanh,” Young giải thích, đề cập đến triều đại phong kiến cuối cùng của Trung Quốc kéo dài từ năm 1644 đến năm 1911. “Nó được gọi là ‘phi cui’ (‘phỉ thúy’) theo tên một loài chim có bộ lông đỏ và xanh lá cây, phản ánh hai màu sắc nổi tiếng nhất của viên đá.” Những sắc thái khác nhau của ngọc không chỉ có giá trị thẩm mỹ; chúng còn có những phẩm chất khác nhau được gán cho chúng, Ong giải thích. “Ngọc trắng gợi ý sự tinh khiết và thanh thản, màu hoa oải hương có nghĩa là lòng trung thành và sự thật, và ngọc đen tượng trưng cho sức mạnh và quyền lực”. Young bổ sung: “Ngày xưa ở Hồng Kông và Đài Loan, ngọc băng (một loại ngọc trong suốt) bị vứt bỏ xuống biển. Không màu và không được ưa chuộng, nó được coi là vô giá trị. Một người bạn của tôi có một cửa hàng ở Causeway Bay. Nhiều năm trước, mỗi khi cô ấy bán một mặt dây chuyền ngọc thạch màu xanh lá cây, cô ấy sẽ tặng ngọc băng làm quà. Nhưng bây giờ, ngọc băng, với độ trong suốt như băng, được ngưỡng mộ vì chất lượng thủy tinh của nó và nhu cầu về loại ngọc này đã gia tăng đáng kinh ngạc trong 15 đến 20 năm qua.”
Trong khi đó, giá cắt cổ của ngọc thạch xanh tinh khiết là do sự khan hiếm của nó, Young nói. “Màu xanh lá cây của ngọc rất hiếm trong một tảng đá lớn. Tôi đã bán một cặp ngọc thạch rất đắt tiền tại Bonhams, và khi hỏi người bán (người mang ngọc thạch đến nhà đấu giá) làm thế nào anh ta tìm thấy viên ngọc này, anh ta nói với tôi rằng anh ta tự cắt nó từ một tảng đá có kích thước khoảng bốn hộp giày. Anh ấy đã theo dõi một đường kẻ màu xanh lá cây nhạt và cẩn thận cắt hai miếng ngọc thạch xanh nguyên chất từ tĩnh mạch.” Phần còn lại của vật liệu là ngọc thạch băng và vô giá trị đối với anh ta. Trong một mỏ ngọc, “chỉ có 2% ngọc là màu xanh lá cây; đó là lý do tại sao nó hiếm như vậy,” Young nói.
Nguồn cung cấp ngọc nói chung đang giảm dần, đặc biệt là do tình hình chính trị ở Myanmar. Lee nói: “Giá ngọc thạch đã tăng chóng mặt kể từ đầu năm ngoái, và với những loại có chất lượng hàng đầu, giá gần như tăng gấp đôi.” Và nếu bạn định trả giá cao, thì càng quan trọng hơn là kiểm tra nguồn gốc và mua từ một thương hiệu đáng tin cậy.
Cả Ong và Lee đều cho rằng ngọc vẫn giữ vai trò quan trọng trong văn hóa Trung Quốc, và Lee cũng dự đoán sự mở rộng toàn cầu. “Khi ngọc thạch trở nên phổ biến trên toàn cầu, nó mang lại cơ hội mới ở thị trường châu Âu và Mỹ.” Một nhà kim hoàn toàn cầu đã đóng góp vào sự phổ biến ngày càng tăng của ngọc trên toàn thế giới, Young nói thêm. “Cartier là người tiên phong trong việc kết hợp ngọc vào đồ trang sức xa xỉ phương Tây. Mặc dù những món đồ ngọc thạch được Cartier mang về từ phương Đông không phải là chất lượng cao nhất, nhưng những sáng tạo của thương hiệu đã trở thành những tác phẩm đặc trưng và đã truyền cảm hứng cho nhiều người theo sau.”
Ong tiếp tục tái tạo vị trí của ngọc trong ngành kim hoàn hiện đại, đảm bảo rằng mối liên kết của nó trong bức tranh lịch sử vẫn không bị đứt đoạn. “Tôi kết hợp vòng tròn ngọc truyền thống - biểu tượng của sự vĩnh cửu và tái sinh - vào thiết kế các mắt xích, quàng vòng tròn bằng những dải kim cương. Tôi cũng sử dụng các hình khối mảnh mai, đồ họa cho các chi tiết bằng ngọc của mình, hoặc tôi có thể kết hợp các sáng tạo của mình, thêm các yếu tố ngọc hình quả bầu vào cổ áo kiểu Ai Cập.”
Và giá trị của ngọc sẽ chỉ tăng lên, cô nói thêm. “Những liên tưởng bùa hộ mệnh của ngọc vẫn mạnh mẽ cho đến ngày nay, nhưng nó cũng được đánh giá cao vì sự hiếm có của nó, như một kho tài sản - một di sản gia đình.”
Khi Tết Nguyên đán đang đến gần, ngọc đóng như một minh chứng cho những truyền thống lâu đời, một người bảo vệ quá khứ và một điềm báo thịnh vượng cho năm tới. Qua bàn tay của những nghệ nhân kim hoàn đương đại, câu chuyện về ngọc không chỉ được bảo tồn mà còn được kể lại: một câu chuyện về vẻ đẹp và đức hạnh, và một biểu tượng trường tồn của niềm tự hào văn hóa.
Theo Amrita Katara - tatlerasia.com
