Ngọc quý nói chung đều phải trải qua một loạt các quy trình – từ cắt và đánh bóng tiêu chuẩn đến các phương pháp xử lý nhằm cải thiện, biến những khối thô thành những tác phẩm đẹp đẽ, đáp ứng nhu cầu và thị hiếu của nhiều nhóm khách hàng. Ngọc bích cũng không phải là ngoại lệ. Trong hàng thế kỷ, các nhà sản xuất đã xử lý những viên ngọc, từ chất lượng thấp hơn trở nên cao cấp hơn, để nâng cao giá trị thương mại. Việc này vẫn phổ biến ngày nay và được ngành thương mại chấp nhận với điều kiện phải công khai đầy đủ thông tin, tránh mọi hành vi gian lận.
Các phương pháp xử lý nhằm cải thiện màu sắc, độ trong suốt hoặc độ ổn định của ngọc. Ngay cả đối với ngọc bích nephrite – vốn hiếm khi được xử lý do cấu trúc của nó khó hấp thụ thuốc nhuộm hay nhựa – nhiệt cũng có thể được sử dụng để cải thiện màu sắc.
Những thách thức trong việc phát hiện ngọc đã qua xử lý
Thách thức lớn nhất với các phương pháp xử lý này là khó phát hiện, vì chúng hiếm khi thay đổi chỉ số khúc xạ (RI), trọng lượng riêng (SG) hoặc độ cứng – những công cụ chính mà các nhà giám định và thợ kim hoàn sử dụng để xác định ngọc quý. Phương pháp đáng tin cậy nhất để phát hiện xử lý trên cả nephrite và jadeite là sử dụng phổ hồng ngoại biến đổi Fourier (FTIR) và thiết bị phòng thí nghiệm chuyên dụng. Do đó, người mua ở mọi giai đoạn của chuỗi giá trị nên yêu cầu nhà cung cấp cung cấp báo cáo và chứng chỉ ngọc học để xác định chủng loại loại và nguồn gốc của các mẫu ngọc được giao dịch.
Các yếu tố quyết định trong việc đánh giá ngọc bích
Một yếu tố quan trọng khác trong thương mại ngọc bích là phân loại, đánh giá chất lượng của một viên ngọc, bất kể chủng loại hay trạng thái xử lý. Do ngọc bích chủ yếu được quảng bá tại châu Á, các thị trường phương Tây gặp khó khăn trong việc đồng thuận về một quy trình được tiêu chuẩn hóa để phân loại vật chất này. Tuy nhiên, việc phát triển một hệ thống rõ ràng để truyền đạt minh bạch giữa người mua và người bán trên toàn thế giới là điều cấp thiết.
Phân loại ngọc quý nhằm đánh giá các yếu tố khác nhau tạo nên vẻ đẹp của viên ngọc. Dù việc định lượng một khái niệm mang tính chủ quan như “vẻ đẹp” có vẻ bất khả thi, nhưng với mỗi loại ngọc, các yếu tố then chốt tạo nên sức hút của một mẫu ngọc bao gồm: màu sắc, độ trong suốt, cách cắt, và độ tinh khiết. Đối với ngọc bích, ta có thêm một yếu tố bổ sung là kết cấu. Dưới đây là tóm tắt ngắn gọn về các yếu tố quyết định để đánh giá ngọc bích và các phương pháp xử lý có thể áp dụng với từng yếu tố.
1. Màu sắc (color):
Trong phân loại ngọc, màu sắc là yếu tố quan trọng nhất quyết định sức hút và giá trị thương mại. Về mặt ngọc học, màu sắc thường được chia thành ba thành phần:
• Sắc độ (hue): “Tên” của màu sắc, chẳng hạn như đỏ, xanh dương hoặc xanh lá.
• Sắc thái (tone): Độ sáng hoặc tối của màu.
• Độ bão hòa (saturation): Độ sáng hoặc cường độ của màu.
Ngọc bích nổi tiếng nhất với loại có màu xanh lục. Tuy nhiên, cả nephrite và jadeite đều có thể có nhiều màu sắc khác. Ví dụ, jadeite có thể có màu tím nhạt, vàng, đen, trắng, đỏ, cam, xanh dương, xám hoặc thậm chí không màu; trong khi nephrite thường thấy ở màu trắng, xám, đen, vàng và nâu. Cả hai thường có màu phân bố không đều, khiến các mẫu ngọc có màu đồng nhất, sống động, và sắc thái trung bình trở nên giá trị nhất – trong đó màu xanh lục tinh khiết được ưa chuộng nhất.
Phương pháp xử lý màu phổ biến nhất trên ngọc jadeite là tẩy trắng và nhuộm, trong khi nephrite thường được xử lý nhiệt độ thấp. Tuy nhiên, các phương pháp này không ổn định và đôi khi tạo nên những màu sắc không mong muốn.
2. Độ trong suốt và kết cấu (transparency and texture):
Các hệ thống đánh giá jadeite của Trung Quốc đo lường “Zhong” (độ trong và kết cấu) để phân loại chất lượng của một viên ngọc. Các yếu tố này liên quan chặt chẽ đến cấu trúc của ngọc, được hình thành từ các vi tinh thể với mức độ đồng đều khác nhau. Mẫu ngọc tốt nhất có các tinh thể nhỏ phân bố đều, tạo vẻ đẹp mềm mại và mượt mà.
Độ trong của ngọc dao động từ mờ đến đục, không bao giờ trong suốt hoàn toàn. Tuy nhiên, mẫu ngọc lý tưởng có độ trong cao, mang vẻ ngoài như thủy tinh. Kết cấu của ngọc thể hiện qua độ mịn và hình thái hạt trên bề mặt.
Lớp phủ sáp để cải thiện kết cấu là quy trình tiêu chuẩn, không ảnh hưởng đến giá trị của viên ngọc. Tuy nhiên, việc ngâm tẩm nhựa polymer để tăng chất lượng ở các mẫu ngọc thấp cấp hơn lại phổ biến ở châu Á và khó bị phát hiện nếu không được công bố.
3. Cách cắt (cut):
Ngọc thường được cắt thành cabochon hoặc chạm khắc thành các món trang trí. Chất lượng của cách cắt được đo lường qua độ bóng đạt được trong quá trình đánh bóng. Jadeite cao cấp có thể đạt độ bóng như thủy tinh, làm tăng vẻ trong suốt. Trong khi đó, nephrite có độ bóng thấp hơn, thường mang vẻ sáp hoặc nhựa.
4. Độ tinh khiết (clarity):
Yếu tố cuối cùng được đánh giá là độ tinh khiết, xác định qua việc không có khuyết điểm rõ rệt như các vết đốm, sợi bông, hoặc vết nứt trên viên ngọc. Những đặc điểm này ảnh hưởng đến giá trị, đặc biệt với ngọc trong suốt. Tuy nhiên, với nephrite, các sợi bông tạo ra hiệu ứng mắt mèo có thể làm tăng giá trị của viên ngọc đáng kể.
Ngọc nephrite hiếm khi bị xử lý vì cấu trúc kháng dầu và axit, không xốp, giống như “vải”. Hơn nữa, việc xử lý nhiệt đôi khi còn làm giảm độ ổn định của khoáng vật. Điều này làm cho nephrite thường là tự nhiên, không qua xử lý.
Tạm kết
Giá trị của ngọc bích luôn chịu ảnh hưởng bởi sở thích cá nhân và mục đích mua sắm. Chuỗi giá trị ngọc bích từ khai thác đến bán lẻ là rất phức tạp và cần có sự hiểu biết sâu rộng. Hãy tham khảo thêm các bài viết của Lucky Qi để có những góc nhìn, thông tin và phân tích chi tiết hơn, hỗ trợ bạn trong việc hiểu rõ và chọn mua đúng ngọc bích.
Theo Samuel Michael Dilts, Laura Acosta Vidales và Andrew Loo - jewellrybusiness.com