Từ thời kỳ Đồ đá mới đến thời hiện đại, ngọc đã luôn được người Trung Quốc trân trọng. Vai trò của nó đã phát triển theo sự thay đổi của bối cảnh đế quốc Trung Quốc – chẳng hạn như chuyển từ một vật dụng nghi lễ sang một vật trang trí – nhưng người Trung Quốc vẫn luôn mê mẩn ngọc vì vẻ đẹp, hình ảnh ẩn dụ và những sức mạnh kỳ diệu mà họ tin rằng ngọc sở hữu. Ngay cả hôm nay, hầu hết người Trung Quốc vẫn tin rằng ngọc có thể hoạt động như một bùa hộ mệnh để bảo vệ cơ thể khỏi các tổn hại.
Một triển lãm hiện đang diễn ra tại Bảo tàng Guimet ở Paris, “Ngọc: Từ các Hoàng đế đến Nghệ thuật Deco”, theo dõi sự phát triển của ngọc và các điểm cao nghệ thuật của nó (cho đến 16 tháng 1 năm 2017). Các hiện vật trưng bày từ thời kỳ Đồ đá mới đến thế kỷ 19, một khoảng thời gian làm rõ vai trò của ngọc trong lịch sử dài của Trung Quốc. Triển lãm bao gồm các tác phẩm từ bộ sưu tập của Bảo tàng Cung điện Quốc gia, Đài Bắc – một phần của bộ sưu tập hoàng đế ban đầu đã được đưa đến Đài Loan vào năm 1949 khi kết thúc Nội chiến ở Trung Quốc – cùng với các tác phẩm từ bộ sưu tập hoàng đế Fontainebleau, chẳng hạn như các hiện vật chôn cất, các vật dụng trong phòng học giả, đồ trang trí Hoàng đế và các vật phẩm trang trí nhà.
Người Trung Quốc có một định nghĩa rộng về ngọc (yu trong tiếng Trung). Từ điển đầu tiên Shuowen jiezi (“Giải thích các ký tự đơn giản và phân tích các ký tự phức tạp”), được biên soạn bởi Xu Shen vào năm 100 CN, mô tả ngọc như một viên đá đẹp và có năm đức tính. Văn bản này chịu ảnh hưởng mạnh mẽ bởi Khổng Tử, người đã so sánh các phẩm chất của ngọc với tính cách của một quý ông trong thế kỷ 5 TCN. Tuy nhiên, chúng ta không biết chính xác ngọc được hiểu như thế nào vào thời điểm đó, và ngay cả ngày nay, khi các học giả và người bảo tàng Trung Quốc biên soạn danh mục, họ có xu hướng bao gồm cả mã não, tinh thể, đá turquoise và các loại đá tương tự trong danh mục ngọc – thực sự, đây là những chất liệu thường thấy trong các phát hiện khảo cổ.
Trong các khoa học hiện đại về khoáng vật học và ngọc học, ngọc đề cập đến hai nhóm khoáng chất khác nhau: nephrite (độ cứng 6 đến 6.5 theo thang Mohs) và jadeite (độ cứng 6.75 đến 7). Mặc dù các mỏ ngọc có thể được tìm thấy ở nhiều vùng của Trung Quốc, nhưng chất lượng tốt nhất và số lượng lớn nhất đến từ phía tây bắc, ở Tân Cương. Ngọc sử dụng ở Trung Quốc dường như gần như hoàn toàn là nephrite hoặc liên quan đến nephrite cho đến thế kỷ 18, khi jadeite từ Myanmar bắt đầu được nhập khẩu. Màu sắc của nephrite dao động từ vàng, trắng, kem, xanh lá cây đến xanh rau chân vịt và đen; jadeite chủ yếu là xanh táo hoặc xanh hoa oải hương. Về mặt hình thức, nephrite có bề mặt nhờn bóng, trong khi jadeite có vẻ ngoài sáng bóng, giống như kính.
Ngọc bích là một vật liệu rất khó gia công, ngay cả khi sử dụng các công cụ mà thợ thủ công hiện đại có sẵn. Các kỹ thuật chạm khắc ngọc bích thời tiền sử đã được tái tạo vào năm 2006 bởi một nhóm tại Đại học Phúc Đán, Thượng Hải: đá được cắt bằng đá sa thạch hoặc đá phiến, kết hợp với cát thạch anh và nước, sau đó được định hình bằng cao su đá sa thạch. Các lỗ được tạo ra bằng cách sử dụng khoan gỗ, xương hoặc tre với cát ướt làm chất mài mòn. Các lỗ có hình nón, vì mũi khoan nhanh chóng bị mòn. Nhóm nghiên cứu tính toán rằng sẽ mất 68,5 giờ để cắt ngọc bích thành một lát có độ dày 21mm từ một viên cuội 44,3 x 17,7cm. Các công cụ kim loại đã được sử dụng trong thời đại đồ đồng và đồ sắt, nhưng theo nhóm nghiên cứu của Đại học Phúc Đán, vẫn mất 13,5 giờ để cắt đến độ dày 17,7mm. Quá trình phức tạp và tính chất tốn thời gian của việc chạm khắc ngọc bích chắc chắn luôn đòi hỏi một lực lượng lao động lớn trong môi trường xưởng và do đó rất tốn kém. Trong thời kỳ đầu, quyền sở hữu ngọc bích do đó bị giới hạn ở các tầng lớp cao nhất của xã hội phân cấp của Trung Quốc.
Giá trị của ngọc bích có thể được xác định từ nhiều câu chuyện và truyền thuyết khác nhau, nổi tiếng nhất là 'Hoàn Bích Quy Triệu' trong Hàn Phi Tử, của Hàn Phi (mất năm 233 trước Công nguyên):
Một mảnh ngọc bích được phát hiện trên những ngọn đồi của nước Sở bởi Biện Hòa trong thời kỳ Chiến Quốc [475–221 trước Công nguyên]. Ông rất phấn khích về khám phá của mình đến nỗi vội vàng mang nó đến trình cho nhà vua, vua Lệ của nước Sở. Tuy nhiên, vua Lệ không tin ông và đã cho chặt một chân của ông vì tội lừa dối nhà vua. Khi vua Lệ qua đời, ngai vàng được truyền cho vua Vũ, và Biện Hòa lại dâng viên đá; vua Vũ, một lần nữa, không tin ông và cũng cho chặt nốt chân còn lại của ông. Mãi đến khi vị vua tiếp theo, vua Văn, lên ngôi, ông mới cho thợ thủ công của mình gia công viên đá. Trước sự kinh ngạc của họ, họ tìm thấy một mảnh ngọc bích trắng vô song, được chế tác thành một chiếc đĩa ngọc có tên là Hòa Thị Bích [nghĩa đen là 'Đĩa ngọc của Hòa'] để vinh danh người phát hiện ra nó.
Trong Sử ký (Records of the Grand Historian), được biên soạn bởi nhà sử học nhà Hán Tư Mã Thiên (146–86 trước Công nguyên), câu chuyện tiếp tục rằng chiếc đĩa ngọc đã bị đánh cắp khỏi nước Sở và cuối cùng được bán cho nước Triệu. Vào năm 283 trước Công nguyên, vua Chiêu Tương của nước Tần đã đề nghị đổi 15 thành phố cho nước Triệu để lấy chiếc đĩa ngọc. Đây là nguồn gốc của thành ngữ nổi tiếng của Trung Quốc giá trị liên thành (valued in many cities). Tể tướng nước Triệu, Lận Tương Như, được cử đi mang chiếc đĩa ngọc đến nước Tần, nhưng rõ ràng là nước Tần sẽ không giữ lời hứa. Lận Tương Như đe dọa sẽ đập vỡ chiếc đĩa ngọc, nhưng sau đó đã trốn thoát trở về nước Triệu với chiếc đĩa ngọc còn nguyên vẹn. Câu chuyện tiếp tục với việc nước Tần chinh phục nước Triệu vào năm 228 trước Công nguyên; khi vua Triệu đầu hàng, ông đã dâng chiếc đĩa ngọc. Chiếc đĩa ngọc biến mất khỏi ghi chép ngay sau khi nó thuộc về quyền sở hữu của nước Tần.
Mặc dù người Trung Quốc rất say mê ngọc bích – các cửa hàng đồ cổ ở Trung Quốc đầy ngọc bích hơn là vàng hay các loại đá quý khác – sự quan tâm tập trung ở một số khu vực nhất định và không phổ biến trong lịch sử Trung Quốc. Trước khi thống nhất Trung Quốc vào năm 221 trước Công nguyên, đất nước bị chia thành nhiều quốc gia, mỗi quốc gia có ngôn ngữ, bộ chữ, tiền tệ và đặc điểm chôn cất riêng. Trong khi mặt dây chuyền ngọc hình rồng được tìm thấy như một phần của mặt dây chuyền dài hơn ở hầu hết các khu vực, đĩa ngọc lớn chủ yếu được sử dụng ở miền đông Trung Quốc để che phủ thi thể của những người có địa vị cao trong một phong tục có thể được truyền lại từ thời kỳ Lương Chử.
Kể từ thời kỳ đồ đá mới, ngọc bích luôn là vật liệu duy nhất được chôn cất gần thi thể của những nhân vật quan trọng. Trong văn hóa Hồng Sơn (khoảng 3500–khoảng 2500 trước Công nguyên) ở vùng đông bắc Trung Quốc ngày nay, ngọc bích được chạm khắc thành hình dạng những con quái vật cuộn tròn khổng lồ, kỳ lạ, đôi khi được gọi là lợn-rồng, và cả vòng tay và đồ trang sức đội đầu. Tất cả ngọc bích được tìm thấy ở Hồng Sơn đều là đồ trang sức theo một nghĩa nào đó, vì chúng dường như được gắn vào quần áo hoặc vào cơ thể. Khoảng 1.000 năm sau văn hóa Hồng Sơn, và cách xa hơn 1.500 km ở miền nam Giang Tô và miền bắc Chiết Giang ngày nay, một lượng lớn ngọc bích, bao gồm cả cong(ống, Hình 3), bi (đĩa) và yue (rìu), được đặt trong các ngôi mộ xung quanh và trên thi thể của những người có địa vị cao. Những vật thể này đã được xác định là thuộc về nền văn hóa mà ngày nay được gọi là văn hóa Lương Chử (khoảng 3000–2000 trước Công nguyên). Số lượng ngọc bích được tìm thấy trong các ngôi mộ phản ánh địa vị xã hội của người đã khuất và vị trí chúng được đặt xung quanh cơ thể cho thấy chúng được dự định để cung cấp một mức độ bảo vệ nhất định.
Sự thống nhất Trung Quốc dưới triều đại Tần (221–206 trước Công nguyên) và Hán (206 trước Công nguyên–220 sau Công nguyên) đã tập hợp nhiều đặc điểm chôn cất khu vực, bao gồm cả việc sử dụng ngọc bích, trong khu vực được đại diện bởi miền đông Trung Quốc ngày nay. Kết quả là, các loại đồ vật ngọc bích mới có thể đã được phát triển. Chúng ta có thể tìm thấy bằng chứng về điều này trong các ngôi mộ của các thành viên gia đình hoàng tộc họ Lưu thời Hán ở miền đông Trung Quốc được khai quật vào những năm 1980 và 1990. Những loại mới này bao gồm: áo quan ngọc bích được người đã khuất mặc; chín nút bịt, được chèn vào các lỗ trên cơ thể; hai vật nắm tay (wo), thường là lợn ngọc (động vật có thể tượng trưng cho sự giàu có); ngọc ngậm miệng (han); gối ngọc; mặt dây chuyền và ấn ngọc để thể hiện địa vị của người đã khuất ở thế giới bên kia; đĩa, được tìm thấy trên và dưới cơ thể bên trong áo quan ngọc; quan tài sơn mài khảm các tấm ngọc bích; vũ khí để phòng thủ chống lại những kẻ xâm nhập; và đồ dùng bằng ngọc bích để sử dụng ở thế giới bên kia.
Áo quan ngọc bích là một vật phẩm chôn cất khác thường vì nó chỉ xuất hiện trong thời kỳ nhà Hán. Trung bình cần hơn 2.000 tấm ngọc bích để tạo thành một bộ áo quan có thể che phủ hoàn toàn cơ thể; hầu hết các tấm ngọc bích được sử dụng trong việc chế tạo áo quan đều có hình chữ nhật. Để hoàn thành công việc kịp thời cho việc chôn cất, công việc sẽ được chia cho một nhóm, vai trò của họ bao gồm cắt các tấm ngọc bích, tạo hình dạng mong muốn, khoan lỗ, mài cạnh, mài và đánh bóng bề mặt, chuẩn bị dải vàng, bạc hoặc đồng và xâu các tấm lại với nhau. Áo quan được thiết kế để bao bọc hoàn toàn cơ thể, cho thấy vai trò của nó là cung cấp một hình thức bảo vệ nào đó.
Trên thực tế, một số loại đồ vật ngọc bích mới đã được sử dụng từ lâu trước thời Tần và Hán, nhưng thời Hán chứng kiến sự mở rộng lớn về số lượng của tất cả chúng. Ngọc bích và các loại đá khác được đặt gần thi thể của các vương tử họ Lưu một cách gần như ám ảnh. Đá được sử dụng cho các buồng, quan tài và một số hình tượng động vật thần kỳ, trong khi ngọc bích được sử dụng cho áo quan, đĩa, mặt dây chuyền, ấn, vũ khí và đồ đựng. Đá và ngọc dường như đóng một vai trò quan trọng trong việc chôn cất hoàng gia nhà Hán vì chúng bền bỉ và không thay đổi. Ngoài ra, từ các văn bản đương thời và thẻ tre được khai quật từ các ngôi mộ, chúng ta biết rằng người Trung Quốc cổ đại coi đá và ngọc bích như một phương tiện phòng thủ chống lại ma quỷ và linh hồn được cho là gây ra bệnh tật và sự phân hủy cơ thể.
Ngọc bích là một vật liệu bền có thể tồn tại khi chôn cất hàng nghìn năm và do đó được liên kết trong tín ngưỡng Trung Quốc với sự bất tử. Trong ghi chép của Sử ký, hoàng đế Hán Vũ Đế tin rằng uống sương và bột ngọc từ một chén ngọc sẽ mang lại tuổi thọ. Ông đã xây dựng một thiết bị để thu thập giọt sương trong cung Kiến Chương. Bão Phác Tử (Master who Embraces Simplicity) của Cát Hồng (khoảng năm 320) ghi lại rằng 'Khi vàng và ngọc bích được chèn vào chín lỗ trên cơ thể, xác chết sẽ không bị phân hủy.' Từ điển nổi tiếng về thảo dược Trung Quốc, Bản Thảo Cương Mục, được viết bởi Lý Thời Trân (1518–93), liệt kê ngọc bích và các vật liệu khác, chẳng hạn như mã não, pha lê và mica, là có sức mạnh ma thuật có thể chữa bệnh và mang lại tuổi thọ. Sự hiện diện của những vật liệu như vậy trong các ngôi mộ trước đó dường như xác nhận niềm tin này.
Sau khi đế chế Hán sụp đổ, ngọc bích hiếm khi được sử dụng cho mục đích chôn cất, mà được chế tác thành đồ trang sức cá nhân, đồ trang trí nhỏ, đồ dùng hàng ngày và đồ dùng trong phòng làm việc cho các học giả. Các đồ vật được làm từ các vật liệu như gốm sứ, kim loại và sừng tê giác thường được chế tác thành ngọc bích. Trong Đông Kinh Mộng Hoa Lục (The Eastern Capital: A Dream of Splendour), Mạnh Nguyên Lão (hoạt động 1126–47) ghi lại rằng việc bán đồ cổ, bao gồm cả ngọc bích, ở các chợ đường phố của kinh đô là phổ biến trong thời Bắc Tống (960–1127). Đồ trang sức bằng ngọc bích là một phần của của hồi môn của cô dâu và quà tặng cho em bé mới sinh. Tại kinh đô của Nam Tống ở Lâm An (Hàng Châu ngày nay), một cơ sở có tên là Cửa hàng Thất Bảo (qibao she) bán các tấm thắt lưng ngọc bích, bát, bình hoa và đĩa. Những ghi chép này cho thấy rằng việc sở hữu ngọc bích không còn giới hạn ở những người giàu có hoặc có địa vị cao, mà đã trở nên phổ biến hơn.
Việc sử dụng ngọc bích đạt đến một đỉnh cao khác trong lịch sử Trung Quốc dưới thời Minh (1368–1644) và Thanh (1644–1911) nhưng, một lần nữa, ngọc bích chủ yếu được sử dụng cho mục đích trang trí hơn là nghi lễ. Ngay sau khi Chu Đệ lật đổ cháu trai của mình và chiếm kinh đô ở Nam Kinh vào năm 1402, ông được tuyên bố là hoàng đế và lấy niên hiệu là Vĩnh Lạc. Để thiết lập tính hợp pháp của mình, ông đã tái lập Bắc Kinh làm kinh đô, mở lại Đại Vận Hà, biên soạn Vĩnh Lạc Đại Điển và phát động bảy cuộc thám hiểm để khám phá thế giới. Thông qua tiếp xúc với Đế chế Ottoman, các đồ vật bằng ngọc bích được khảm đá quý và ngọc, vốn phổ biến ở các khu vực Hồi giáo, đã trở nên thời thượng trong giới hoàng tộc nhà Minh.
Sự thịnh vượng kinh tế ở miền nam Trung Quốc trong thời Minh và sự trỗi dậy của tầng lớp thương nhân đã khiến các thương nhân sưu tầm đồ cổ, cùng với giới quý tộc và học giả; đây là cách để họ thể hiện gu thẩm mỹ và sự giàu có của mình. Thật không may, nhu cầu ngày càng tăng đối với đồ cổ đã kích thích sự gia tăng của hàng giả. Một văn bản nổi tiếng thời Minh, Thiên Công Khai Vật (Creations of Nature and Man), nói rằng các xưởng ở phố Chuyên Chử (zhuan zhu xiang) ở Tô Châu đã trở thành một trung tâm chạm khắc ngọc bích lớn bên ngoài Bắc Kinh trong triều đại nhà Minh. Mặc dù những người thợ giỏi luôn tìm đường đến kinh đô, nhưng những tác phẩm khéo léo nhất thực sự đến từ Tô Châu, và những người thợ ở đó cũng rất giỏi trong việc làm giả ngọc bích cổ, như được đề cập trong Tôn Sinh Bát Tiên (Eight Discourses on the Nurturing of Life) của học giả nhà Minh Cao Liêm.
Sự mở rộng lãnh thổ Trung Quốc và sự gia tăng tiếp xúc với nước ngoài trong triều đại nhà Thanh (1644–1911) đã dẫn đến việc nhập khẩu các vật liệu như ngọc nephrite từ Hòa Điền (Hetian), Tân Cương, ngọc jadeite từ Miến Điện, mã não và pha lê từ các vùng sông Dương Tử, cùng với ngọc lapis lazuli từ Afghanistan. Ngoài ra, các thiết kế theo phong cách Mughal từ Ấn Độ trở nên thời thượng tại triều đình. Ngọc từ Hòa Điền đặc biệt được hoàng đế Càn Long (trị vì 1736–95) đánh giá cao và vẫn được đánh giá cao ở Trung Quốc ngày nay. Một phần là do nó đặc hơn các loại ngọc khác, mang lại cảm giác mịn màng, ấm áp mà không thể bắt chước được. Những tảng ngọc nephrite lớn đã được vận chuyển từ Tân Cương đến Bắc Kinh, và một số được vận chuyển bằng kênh đào đến Dương Châu để chạm khắc nếu xưởng hoàng gia ở Bắc Kinh không thể hoàn thành các vật phẩm cần thiết kịp thời.
Hoàng đế Càn Long là một nhà sưu tập lớn và đóng một vai trò ảnh hưởng trong lịch sử nghệ thuật Trung Quốc. Ông cũng được biết đến là một người yêu ngọc. Thị hiếu của ông đã ảnh hưởng đến các thiết kế ngọc tại triều đình và cả ở các chợ ngọc của Tô Châu và Dương Châu. Ngoài việc sao chép các đồ vật thực tế từ bộ sưu tập hoàng gia, bản in khắc gỗ đã cung cấp nguồn cảm hứng cho các thợ thủ công. Càn Long cũng thúc đẩy việc sử dụng tranh vẽ làm nguồn hình ảnh cho chạm khắc ngọc. Việc coi chạm khắc ngọc như một hình thức hội họa ba chiều không phải là một phát minh của thời kỳ nhà Thanh mà có từ thời nhà Tống, khi các chủ đề phong cảnh hoặc hoa điểu được thực hiện trên những viên ngọc cuội. Tuy nhiên, quy mô sản xuất và kích thước của những tảng ngọc được sử dụng trong triều đại nhà Thanh đã vượt qua những thời kỳ trước và trở thành một đặc điểm khác của chạm khắc ngọc thời nhà Thanh. Từ một bài thơ của hoàng đế được khắc trên 'núi ngọc' (yu shan), hiện đang ở Bảo tàng Cung điện, Bắc Kinh, chúng ta biết rằng quyết định sao chép tranh vẽ trên một tảng ngọc ba chiều được đưa ra đơn giản vì vật liệu này bền và có khả năng tồn tại mãi mãi. Cũng như việc chuyển tranh vẽ lên các tảng ngọc, thư pháp và đôi khi ấn triện của hoàng đế cũng được khắc lên ngọc. Mặc dù việc khắc thư pháp trên núi và đá có một lịch sử lâu đời ở Trung Quốc, hoàng đế Càn Long là vị hoàng đế đầu tiên và duy nhất khắc những bài thơ của riêng mình trên ngọc, đồ sứ và các đồ vật khác.
Ngọc Mughal đầu tiên đến bộ sưu tập của Càn Long vào năm 1756, khi một bộ tộc ở Tân Cương cống nạp cho triều đình. Sau khi ông đánh bại cuộc nổi dậy của người Hồi giáo Dzungar vào năm 1759, số lượng ngọc Mughal đến triều đình tăng lên hàng năm. Mặc dù Càn Long chỉ trích ngọc Mughal trong một bài thơ của mình, ông đã viết hơn 50 bài thơ về chúng, cho thấy ông bị cuốn hút bởi thiết kế kỳ lạ của chúng. Ông đã thử nhiều cách khác nhau để có được chúng và thậm chí yêu cầu xưởng của mình bắt chước chúng. Chất lượng cao của những bản sao này đã gây rất nhiều khó khăn trong việc xác định đâu là bản sao và đâu là bản gốc.
Nhu cầu vô tận đối với ngọc bích đã thúc đẩy việc sản xuất ngày càng nhiều hàng giả. Từ thời nhà Tống trở đi, sự quan tâm của giới học giả văn nhân đến việc sưu tầm đồ cổ để hiểu về quá khứ đã ảnh hưởng đến thị trường. Họ là những thành viên được kính trọng trong xã hội, và kết quả là, những người giàu có noi theo bước chân của họ và việc sưu tầm như vậy trở nên thời thượng. Hiện tượng này đã lặp lại nhiều lần trong lịch sử Trung Quốc khi nền kinh tế phát triển mạnh, như hiện nay. Ngày nay, người Trung Quốc mua ngọc bích vì giá trị thẩm mỹ, để đầu tư và để sử dụng làm quà hối lộ cho các quan chức. Có một nhu cầu rất lớn trên thị trường đối với ngọc bích cổ; kỹ thuật làm giả tiếp tục được cải thiện và các trò lừa đảo đã trở nên chuyên nghiệp hơn. Kết quả là, việc sưu tầm ngọc bích vẫn tiếp tục nhưng khó khăn hơn nhiều so với bất kỳ thời điểm nào khác trong lịch sử Trung Quốc.
Theo James C.S. Lin - apollo-amazine.com