Ngọc bích jadeite, hay còn gọi là “phỉ thúy” (fei cui), từ lâu đã được coi là “vua của các loại đá quý” trong văn hóa truyền thống Trung Hoa. Ngọc đại diện cho vẻ đẹp của phương Đông từ thời nhà Thanh (1636-1912), khi Từ Hi Thái Hậu được cho là có niềm yêu thích đặc biệt với loại đá quý này, đặc biệt là ngọc Đế vương, với giá trị rất lớn ngày nay.
Sotheby’s đã đưa sự trân trọng dành cho ngọc bích jadeite lên đấu trường đấu giá quốc tế với tên gọi “Imperial Green” (Lục Đế vương - Ngọc Lục bảo), vì ngọc được tôn sùng như một vị hoàng đế. Năm 2020, mặc dù thị trường đầy biến động, các sản phẩm ngọc bích jadeite Imperial Green của Sotheby’s đã đạt tổng giá trị lên đến 243 triệu HKD (31,3 triệu USD), tăng 727% so với năm trước, cho thấy sự quan tâm ngày càng lớn từ giới sưu tập.
Để hiểu thêm về loại đá quý đáng kính này, chúng tôi đã trò chuyện với ông Wenhao Yu, Phó Chủ tịch mảng Trang sức của Sotheby’s khu vực Châu Á.
Ngọc bích jadeite và sự khác biệt với ngọc nephrite
Thuật ngữ “jade” thường được sử dụng lẫn lộn để chỉ cả nephrite và jadeite. Ngọc bích nephrite là loại mềm hơn, với độ cứng trên thang Mohs từ 6 đến 6,5 – thấp hơn một chút so với ngọc bích jadeite (6,5 đến 7). Do đó, ngọc nephrite thường được chạm khắc thành nhiều hình dạng khác nhau và phổ biến hơn.
Trước khi ngọc bích jadeite được nhập khẩu từ Miến Điện (nay là Myanmar) vào thế kỷ 18, trước đó, ở Trung Quốc, người ta thường chủ yếu dùng ngọc nephrite cho mục đích nghi lễ và trang trí. Như câu tục ngữ Trung Hoa từng nói: “Vàng có giá, ngọc vô giá.” Điều này không chỉ khẳng định giá trị của ngọc, mà đặc biệt là ngọc bích jadeite, mà còn cho thấy vẻ đẹp của nó vượt xa biên giới.
Vào năm 1933, nữ quý tộc Mỹ Barbara Hutton, một người am hiểu về trang sức, đã được trông thấy đeo một chuỗi vòng ngọc bích jadeite trong ngày cưới. Đây được cho là món quà của cha bà khi bà kết hôn với hoàng tử Alexis Mdivani. Chuỗi vòng nổi tiếng này, sau đó được gọi là Hutton-Mdivani Necklace, đã được bán với giá 214 triệu HKD (27,6 triệu USD) tại Sotheby’s năm 2014, lập kỷ lục cao nhất cho bất kỳ món trang sức ngọc bích jadeite nào từ trước đến nay.
Tiêu chuẩn đánh giá ngọc bích jadeite
Ông Wenhao Yu cho biết: “Năm 2013, chúng tôi đã phát triển một tiêu chuẩn đánh giá ngọc bích jadeite nhằm minh bạch hóa và giúp các nhà sưu tầm mới cảm thấy dễ tiếp cận hơn.”
Trước năm 2011-2013, tiêu chuẩn quốc tế cho ngọc bích jadeite Đế vương (Imperial Green) vẫn chưa được thiết lập. Hiện nay, cả Gübelin Gem Laboratory và Swiss Gemmological Institute (SSEF) đều đang đi theo hướng xây dựng tiêu chuẩn cho ngọc bích Đế vương, tương tự như cách “Pigeon’s Blood” được dùng cho hồng ngọc (ruby) hay “Royal Blue” cho lam ngọc (sapphire).
Mặc dù giá trị trên mỗi carat có thể là một chỉ số, tiêu chuẩn này thường chỉ áp dụng cho ba hình dạng kinh điển của ngọc: cabochon (mài trơn), bead (chuỗi hạt), và bangle (vòng tay), theo ông Yu. Ông giải thích thêm rằng sắc xanh rực rỡ của ngọc Đế vương được thể hiện tốt nhất qua sự đơn giản, và đó là lý do ngọc bích jadeite không được mài giác (facet) như các loại đá quý khác.
Ông nói: “Hình dạng cabochon trơn nhẵn thể hiện cách ánh sáng khuếch tán qua viên ngọc trong suốt. Từ một số góc độ, bạn sẽ thấy ánh sáng lung linh tựa như nước. Chuỗi hạt ngọc, dù trông đơn giản, nhưng việc cắt và mài các hạt giống nhau từ một khối thô đòi hỏi nghệ thuật kết hợp giữa chất lượng khối đá và kỹ thuật thủ công tinh xảo. Vòng tay là loại hiếm nhất trong ba loại, vì yêu cầu kỹ thuật cao và sự may mắn để cắt được một bề mặt lớn từ khối đá thô.”
Vẻ đẹp vĩnh cửu của ngọc bích jadeite
Theo ông Yu, ngọc bích jadeite chất lượng cao nên có ánh sáng nhẹ nhàng cùng sắc xanh tuyệt đẹp. So với các loại đá quý lấp lánh khác, ngọc bích jadeite mang vẻ đẹp tinh tế nhờ sự trong suốt và cách ánh sáng phản chiếu. Các yếu tố khác cần xem xét bao gồm kết cấu, độ trong, cách cắt và độ bão hòa màu.
“Ngọc bích jadeite cao cấp nên có kết cấu mịn màng và độ xuyên sáng tốt. Người ta nên tìm sắc xanh vừa phải, phân bố đều khắp viên ngọc. Màu sắc và độ trong suốt của nó gần như có thể so sánh với ngọc lục bảo cao cấp. Lý tưởng nhất, viên ngọc không nên có đường vân, đám mây, hay vết loang,” ông chia sẻ.
Sự hiếm có của ngọc bích jadeite chất lượng cao cũng là lý do tại sao mỗi năm, Sotheby’s chỉ đấu giá trung bình dưới 10 món trang sức ngọc bích jadeite.
Ông Yu nói thêm: “Kích thước khối đá thô có thể gây hiểu lầm, nhưng sau khi chạm khắc và đánh bóng, những viên ngọc đạt đến chất lượng trang sức tiêu chuẩn cao thực sự rất hiếm.”
Ý nghĩa văn hóa và nghệ thuật của ngọc bích jadeite
Ngoài giá trị thẩm mỹ, trong “Thuyết Văn Giải Tự” – một trong những từ điển cổ nhất của Trung Quốc xuất bản từ thời nhà Hán, ngọc được gắn liền với năm đức tính: nhân từ, trung thực, trí tuệ, chính trực và dũng cảm.
Ông Yu còn nhấn mạnh về tầm quan trọng văn hóa của ngọc bích jadeite và cách di sản này được công nhận trên toàn cầu.
Ông kết luận: “Ngọc bích jadeite cũng là những tác phẩm nghệ thuật. Ánh sáng huyền bí của nó kể lại những câu chuyện kéo dài qua hàng thế kỷ.”
Theo Crystal Wong - thevalue.com